Degrowth: moeten we ons energieverbruik halveren?

GroenLinks vindt dat we toe moeten naar degrowth, armer worden dus, en ons energieverbruik moeten halveren. Terecht?

Volgens GroenLinks kunnen we op een planeet met beperkte hulpbronnen niet eindeloos blijven groeien. Daarom wordt het tijd voor degrowth, een krimp dus. Daarin worden wel allemaal armer, en verkleinen we onze ecologische footprint. Dat betekent een einde aan het kapitalisme zoals we dat nu kennen, aldus GroenLinks. Deze ideeën worden in wat mindere mate gedeeld door PvdA, D66 en ChristenUnie.

Kapitalisme, de voor- en nadelen

Kapitalisme is het systeem, waarbij kapitaal eigendom is van ondernemers, die hiermee waarde produceren. Daarvoor huren ze arbeiders in en kopen ze grondstoffen in, die ze omzetten in producten en diensten. Het kapitalisme is in Nederland en het grootste deel van de rest van de wereld het overheersende economische systeem. Het kapitalisme blijkt erg succesvol in het produceren van rijkdom, wat de reden is dat Nederland zo rijk is. Maar het is weinig succesvol in de rijkdom verdelen waar het nodig is.

De laatste jaren zijn er steeds meer vragen bij het kapitalisme. Kapitalisme schuift de kosten af op anderen, als het de kans krijgt. Een voorbeeld is de winning van grondstoffen. Deze gaat vaak ten koste gaat van de natuur en omgeving. Ook arbeiders worden vaak onderbetaald. Tijdens de productie ontstaat er veel milieuvervuiling.

Omdat het vervuilen van het milieu gratis is, is er geen prikkel binnen het kapitalisme om milieuvriendelijk te produceren. Overheden kunnen ingrijpen, maar soms gebruiken ondernemers hun vrienden binnen de politiek om wetgeving die milieuvervuiling aanpakt, tegen te houden, of om campagne te voeren tegen bijvoorbeeld een rookverbod.

In succesvolle landen, zoals de Scandinavische landen, wordt het kapitalisme daarom strak gereguleerd, zodat ondernemers alleen op eerlijke wijze hun geld kunnen verdienen en zelf opdraaien voor de schade die ze veroorzaken. Op die manier werkt kapitalisme prima.

Waarom vrije energie zo belangrijk is

Letterlijk alles, zowel in de natuur als in de menselijke samenleving, draait om energie. Vrije energie (Gibbs-energie), om precies te zijn. Vrije energie is de energie waarmee je al dan niet nuttige arbeid kan verrichten, bijvoorbeeld groeien, bewegen, een ambtelijke beleidsnota schrijven of een oneindige energiebron uitvinden.

Als mensen het over energievoorziening hebben, bedoelen ze dus altijd vrije energie. Aan warmte-energie heb je niets, zolang er geen temperatuurverschil is. Warmte is er genoeg.`Als je één kubieke meter water op kamertemperatuur afkoelt tot het absolute nulpunt, levert dit meer dan 300 kWh aan warmte-energie op. Alleen kan je niets met deze warmte-energie, omdat het heel veel vrije energie kost om deze warmte aan het water te onttrekken. De reden dat je koelkast geen energiebron, maar een energieslurper is.

Had je die kubieke meter water op kamertemperatuur, op de ijsdwerg Pluto, waar het op een warme dag 223 graden onder nul is? Dan had je er wel meer dan de helft als vrije energie uit kunnen halen. Bijvoorbeeld met een Stirlingmotor. Dit, vanwege het grote temperatuurverschil van bijna 250 graden.

Halveren (vrije) energieverbruik: de gevolgen van degrowth

Wat PvdA en GroenLinks voorstellen is het halveren van ons gebruik aan vrije energie. Met andere woorden, we kunnen half zoveel dingen doen. Dus een “degrowth” van vijftig procent. Het gevolg is dat we een stuk armer worden. Als argument gebruiken ze, dat we nu meer energie verbruiken dan natuurlijke, duurzame bronnen in Nederland opleveren en we zo het milieu vervuilen.

Een positief effect is dat we de omgeving een stuk minder vervuilen. Half zoveel verpakkingsmateriaal, half zoveel afval, half zoveel vervuilend transport overzee, half zoveel autorijden. Dat betekent veel minder zwerfafval en nanoplasticdeeltjes, die ons vergiftigen. En natuurlijk, wat progressieve partijen erg belangrijk vinden, minder CO2 uitstoot.

Inderdaad kunnen de rijke mensen in Nederland best wel flink minderen in consumptie, zonder dat hun levenskwaliteit noemenswaardig achteruitgaat. Maar voor mensen die rond moeten komen van het minimumloon, of een uitkering, is dat anders. Als zij moeten halveren in energiegebruik, betekent dat bittere armoede. Voor Nederland als geheel betekent dat, in het gunstigste geval, een daling van het levenspeil tot dat van Hongarije of Argentinië. Vooral de laagste inkomens gaan dan het gelag betalen. Het is een politieke keuze. Maar is het de enige keuze?

Slimmer produceren en consumeren

Het is slimmer om de scherpe kantjes van onze consumptie af te halen. Geloof het of niet, maar per persoon gebruikte de Sovjet-Unie meer energie dan Nederland (via sci-hub.ru te raadplegen als je geen wetenschapper bent) in die tijd. De reden: de stadsverwarming in de grote Sovjet-woonblokken loeide tijdens het stookseizoen altijd op volle kracht. Het was zelfs zo erg, dat de Sovjetburgers geregeld het raam open moesten zetten om te voorkomen dat ze als kreeften gaar werden gekookt.

Ondertussen moeten sommige Russische vrouwen toen, en nu nog steeds, hun was met de hand doen. Wat verklaart waarom er zoveel Oekraïense wasmachines werden geroofd door de Russen. Kortom: een mooi voorbeeld van hoe het niet moet.

Maar ook hier in Nederland springen we vaak nogal dom om met energie en grondstoffen. Kleine wegwerpverpakkingen bijvoorbeeld. Kleding die we nooit dragen, maar die wel plaats inneemt in onze kast. Afval dat we nog steeds storten in plaats van te verwerken. Prullen die we meteen weggooien. Huizen van arme mensen niet isoleren, omdat we te vrekkig zijn hier als Nederland in te investeren. Flutproducten van de Action die voor een hongerloontje in China in elkaar worden geschroefd, terwijl we voor wat meer geld hier iets in Nederland kunnen maken dat tien keer zo lang mee gaat.

De mens centraal met méér energie in plaats van degrowth

Veel van deze problemen kunnen we oplossen met juist meer vrije energie. Want grondstoffen bestaan uit atomen, en atomen slijten niet. Dus die atomen kunnen we eindeloos hergebruiken. Als we de atomen in afval omzetten in nieuwe grondstoffen, hoeven we bijna niets te importeren. En die vrije energie is er ook genoeg. De zon, bijvoorbeeld. In een uur schijnt er voldoende zonlicht op de aarde om in meer dan 100% van de wereldenergiebehoefte per jaar te voorzien.

Slaan we deze op, of creëren we onze eigen zon op aarde, dan is er meer dan genoeg genoeg energie om de hele wereldbevolking van een Nederlands levenspeil te voorzien, en wel meer dan dat. Dus laten we dat gaan doen. Armoede is een wrede misdaad tegen de menselijkheid. Er is geen enkel excuus om mensen in Nederland en de rest van de wereld armoede te laten leven, als we meer dan genoeg duurzame energie hebben om ze daar uit te halen.

Rekenvoorbeeld: Niger, rijk worden met zon

Niger, een dunbevolkt woestijnachtig land in de Sahara is zo ongeveer het armste land ter wereld. Een Nigerijn verdient per jaar gemiddeld zo’n 600 euro, of 50 euro per maand. Bedenk daarbij wel dat de gemiddelde leeftijd in Niger 15 is, dus dat de meeste Nigerijnen kinderen zijn en dus niet werken, per gezin ligt het inkomen flink hoger, rond het achtvoudige.

Niger is extreem zonnig, dus zonnepanelen in Niger hebben een krankzinnig hoog rendement. Heb je tienduizend watt power aan zonnepanelen in Niger (rond de 25 stuks), wat je rond 14500 euro zou kosten in Nederland, dan wek je daarmee per jaar zo’n 18000 kilowattuur op. Met de piekprijzen van afgelopen december, van meer dan een euro per kWh, zou je dat zonnepaneel er in Niger in één jaar uit hebben.

Gaan we uit van de elektriciteitsprijs in buurland Mali, van iets meer dan 20 cent per kWh, dan verdien je met met diezelfde tienduizend watt als Nigerijn bijna 4000 euro per jaar. Zet een flink dak daar vol met die panelen, en een Nigerijns gezin heeft genoeg inkomen voor een jaar. Er is, met tien voetbalvelden per inwoner, ruimte genoeg in Niger voor zonnepanelen. Met goedkope energie kan je bijvoorbeeld ook water uit de lucht halen. IJzererts omsmelten. Enzovoort. Wat helaas ontbreekt, is de politieke wil. En dat is echt niet alleen de schuld van zogenoemde populisten.