Voor het eerst is een Ai er in geslaagd om de hersenpatronen van woorden om te zetten in tekst.
Dromenlezer
Al meer dan tien jaar geleden slaagden Californische onderzoekers er in om de hersengolven die geassocieerd worden met bepaalde beelden in dromen, te vertalen in beeld. De organisatie van ieder stel hersens is uniek. Vandaar ook dat per persoon de “beeldenlezer” getraind moet worden. Gewoonlijk duurt dit vele uren. De proefpersoon moet namelijk duizenden verschillende beelden bekijken, waardoor de bijbehorende hersengolven kunnen worden gevonden.
Hersenpatronen vertaald in woorden
Met woorden gaat dat wat sneller. Er zijn enkele duizenden veel gebruikte woorden en de hierbij horende hersengolven kan een AI dus redelijk snel leren herkennen. De techniek die het team van Jerry Tang, Amanda LeBel, Shailee Jain en Alexander Huth gebruikten was functionele magnetic resonance imaging, fMRI. De proefpersoon hoorde duizenden woorden in een podcast, gedurende in totaal 16 uur. De MRI patronen die hierbij hoorden werden geregistreerd door het team.
fMRI maakt gebruik van een extreem sterk magnetisch veld, waar (in dit geval) het hoofd van de proefpersoon in wordt gelegd. Door een puls worden alle waterstofkernen gelijkgericht en deze springen langzaam weer terug. Daarbij komt radiostraling vrij, waarmee de delen van de hersenen die veel zuurstof verbruiken en een hoge doorbloeding hebben, kunnen worden waargenomen.
fMRI is weliswaar erg nauwkeurig, tot op de millimeter precies, maar het tijdsinterval is lang: twee tot vijf seconden. Gewoonlijk spreken we met een snelheid van rond de 120 woorden per minuut. Met behulp van fMRI kunnen teksten alleen zeer traag (12-30 woorden per minuut) kunnen worden voorgelezen.
Omdat precies bekend was wanneer de proefpersonen welk woord hoorden, slaagde het team er in om woorden te koppelen aan hersenpatronen. De hamvraag daarna was natuurlijk of ze er in zouden slagen om nieuwe hersenpatronen te vertalen in woorden. Dit bleek uiteindelijk te lukken, ze slaagden er in om aan de hand van een nieuwe reeks hersenpatronen, precies de tekst te reconstrueren die de proefpersoon had gehoord.
Wat is het praktische nut van deze ontdekking?
Verlamde patiënten die niet meer kunnen spreken, denk bijvoorbeeld aan Stephen Hawking in de laatste jaren van zijn leven, zouden op deze manier toch gesprekken kunnen voeren. Dit, door woorden te denken, die door een MRI-scanner kunnen worden uitgelezen. Een MRI scanner is een uitermate lomp en extreem duur apparaat. Tenzij we praktisch toepasbare supergeleiders op kamertemperatuur ontdekken, is deze dus techniek alleen beperkt toepasbaar.
De onderzoekers zijn daarom al bezig met een opvolger, die gebruik maakt van een andere techniek, functional near-infrared spectroscopy (fNIRS). Ook deze technologie meet doorbloeding, maar fNIRS meet domweg de warmtestraling van de schedel, wat met veel goedkopere, en ook draagbare apparatuur kan.
Ethische problemen
Die Gedanken sind frei, maar dat verandert als er technieken komen om onvrijwillig gedachten te lezen. Dit soort technieken wekken vanzelfsprekend de interesse van geheime diensten en totalitaire regimes. Gelukkig zijn bij ieder mens de hersenpatronen uniek, en moet een systeem uitgebreid, met medewerking van de proefpersoon, worden getraind voor het mogelijk is om gedachten te lezen.
Dus met deze stand van de techniek is de kans -nog- niet zo groot dat deze techniek kan worden misbruikt. Dat gaat veranderen als de apparatuur beter wordt. Ook kan je je voorstellen dat geheime diensten hun slachtoffers voortdurend blootstellen aan gesproken teksten terwijl ze aan de meetapparatuur liggen.
Niemand is in staat om dag en nacht haar of zijn gedachten onder controle te houden. Zeker niet als iemand slaapt – ook dan hoor je nog steeds gesproken tekst. Zoals vaak is ook hier de techniek een tweesnijdend zwaard. Verlamden kunnen uit hun isolement worden verlost, maar enge totalitaire regimes en criminele bendes kunnen mogelijk op den duur deze techniek misbruiken.
