De aanwijzingen worden steeds sterker dat de BRICS+-landen – Brazilie, Rusland, India, China en Zuid Afrika – met steeds meer andere landen, de Amerikaanse dollar als handelsmunt willen vervangen door een eigen munt. Kan dat, technisch gezien?
Voor de internationale handel is er meestal een leidende munt, de wereldhandelsmunt. Alle andere munten worden afgemeten aan de hand van deze munt. Op dit moment is dat de Amerikaanse dollar. Dat is wel eens anders geweest. Zo was in de periode tot de Tweede Wereldoorlog en nog jaren daarna het Britse pond de wereldhandelsvaluta.
In de twee eeuwen daarvoor de Spaanse zilverdollar. Enzovoort. Denkbeeldig is de kans dus niet dat op een dag een andere valuta het stokje van de dollar overneemt. Is die dag binnenkort?
Amerikaanse sancties maken dollar impopulair
Al eerder probeerden landen om onder de almacht van de Amerikaanse dollar uit te komen. Vaak genoemd zijn Saddam Hussein van Irak en Qadhafi van Libië. Deze pogingen hadden weinig kans van slagen omdat dit maar kleine landen zijn. Dat veranderde met de inval van Rusland in Oekraïne. Als gevolg hiervan werd Rusland door zeer omvangrijke westerse sancties getroffen. Westerse overheden namen Russische dollarreserves (meer dan 600 miljard dollar) in beslag. Ook werden de Russen buitengesloten van het door de Amerikanen gecontroleerde ‘bank-internet’ SWIFT.
Het gevolg daarvan was dat de Russen geen betalingen meer konden overmaken en binnenkrijgen via het SWIFT-systeem. Dit betekende een harde klap voor de Russen, maar het zette ook andere landen aan het denken. Vooral landen, die graag een onafhankelijke buitenlandse politiek voeren. Denk dan aan de overige BRICS landen. Want wat de Russen is overkomen, kan ook hen gebeuren, als de Amerikanen ze niet goedgezind zijn. Dat maakte de roep om een alternatieve, niet door het westen gecontroleerde valuta sterker. En natuurlijk een alternatief voor SWIFT.
Hoe werkt SWIFT?
SWIFT is een elektronisch berichtensysteem tussen banken. Als bijvoorbeeld Juha Kekkonen uit Helsinki tweehonderd euro wil overmaken naar Vincenzo Ramirez uit La Paz in Bolivia, dan geeft hij aan zijn bank de SWIFT-code van Vincenzo’s bank en zijn rekeningnummer. Vervolgens maakt de bank een SWIFT-bericht aan, en schrijft het bedrag, plus flinke kosten, af van Juha’s rekening.
Vincenzo’s bank heeft geen correspondent-relatie met Juha’s bank, dus ontvangt het bericht indirect, via een correspondentbank die met Europese banken correespondeert. Ze ontvangt het SWIFT-bericht, en verwerkt de transactie. Deze bank rekent het bedrag om in ongeveer 700 boliviano’s en stort dit bedrag op Vincenzo’s rekening.
Het daadwerkelijke geld overmaken gaat weer via een ander systeem. Binnen de eurozone kennen we bijvoorbeeld Target2. Juha’s bank maakt de 200 euro over op de rekening van de correspondentbank, die er direct of via een of meerdere correspondentbanken weer voor zorgt dat het geld op de rekening van de Boliviaanse bank terecht komt. Dit kan allemaal enkele dagen duren.
Alternatief voor SWIFT
Zoals bij alle financiële transacties hangt alles af van vertrouwen. Alleen omdat er een keten van instanties is die elkaar vertrouwen, de correspondentbanken, kunnen de betalingen via SWIFT verlopen. Op zich is het technisch niet heel moeilijk om een beter alternatief voor SWIFT te bouwen. SWIFT, en de aanvullende systemen als Target, zijn traag, omslachtig en duur.
Je kan bijvoorbeeld met de cryptomunt Solana geld de hele wereld oversturen tegen een kostprijs van rond de € 0,0002. Bij een bank als de Rabobank kost een overboeking naar bijvoorbeeld Kenia 20 euro. Dat is een slordige honderdduizend maal zo veel. Ook staat, als het netwerk van Solana er niet uit ligt, het geld binnen een paar seconden op de andere rekening. Maar precies dat laatste is een probleem. Het netwerk moet zowel stabiel, betrouwbaar als fraudebestendig zijn. Wat dat betreft, is de cryptowereld nog een beetje teveel wild west.
Sancties dwingen Rusland tot alternatieven voor de dollar
Tot nu toe was er geen directe reden om voor dit soort radicale oplossingen te kiezen, maar voor Rusland is dat nu veranderd. Door de zware westerse economische sancties en het afsnijden van het westerse financiële systeem, is Rusland wel gedwongen om daar onder uit te komen. De overige niet-westerse landen werken hieraan graag mee, omdat zij weten dat ze ook op een dag dezelfde behandeling kunnen krijgen van het Westen.
Dat samenwerken gebeurt op dit moment op twee manieren. Eigen alternatieven voor SWIFT, en betaalsystemen buiten de dollar en de euro om.
De valutaswap
De BRICS-leden passen daarvoor op dit moment een traditionele methode toe om te handelen, de valutaswap. Dat houdt in dat twee organisaties, bijvoorbeeld bedrijven of de centrale banken van Rusland en India, afspreken om een gelijke hoeveelheid valuta van de ander te kopen. De Indiërs dus roebels, de Russen Indiase roepies. Willen de Indiërs Russische olie kopen, dan hoeven ze alleen de roebelrekening aan te spreken. Het bedrag voor de lading van een olietanker in roebels wordt dan afgeschreven.
Omgekeerd kunnen de Russen in India rijst, of geboycotte reserveonderdelen van westerse machines in India kopen. Ze doen dat van hun Indiase roepierekening. De onderlinge wisselkoers ligt vast in deze valutaswaps. Dus de deelnemende partijen lopen geen valutarisico.
Rusland, China, India, Brazilië, Iran en nu ook Saoedi-Arabië doen hieraan volop mee. Het grote voordeel voor deze landen is dat ze buiten SWIFT, en westerse betalingssystemen als TARGET of het Amerikaanse CHIPS, om kunnen werken. Dus als de G7 besluit om ze te boycotten, kunnen ze rustig door blijven handelen, zij het wat moeizamer. Want de centrale banken lopen zo wel het nodige valutarisico.
Een eigen BRICS munt
Op dit moment circuleren er diverse plannen om een eigen BRICS handelsmunt in te voeren. Verder dan dat zal het waarschijnlijk niet gaan, omdat de BRICS landen daarvoor teveel van elkaar verschillen. Er doen plannen de ronde die spreken over een koppeling met de goudprijs, of met een mandje van grondstoffen. De meest realistische optie is dat deze handelsmunt de Chinese yuan, of een afgeleide daarvan, zal zijn.
China is van de meeste landen in de wereld de grootste handelspartner. De gedachte is niet denkbeeldig dat China van deze positie gebruik zal maken om zelf de nieuwe wereldreservevaluta uit te gaan geven. Op dit moment zou dat voor China ongunstig zijn. Want Chinese producten zouden dan veel duurder worden, zoals eerder met Amerikaanse producten is gebeurd. Ook zouden de Chinese investeringen in de Amerikaanse markt dan een groot deel van hun waarde verliezen.
Aan de andere kant zou China deze kunnen gebruiken om dollarschulden, en schulden in euro en yen, van Afrikaanse en Aziatische landen over te kopen en deze bij de partnerlanden in te ruilen voor leningen in knisperend nieuwe yuans. Op deze manier zou China voor een prikje de overheersende positie van het westen over kunnen nemen.
