De speciale commissie heeft het afgelopen jaar onderzoek gedaan naar het gebruik van programma’s, zoals het Israëlische Pegasus. Programma’s als deze stellen de gebruiker in staat om apparaten ongezien binnen te dringen om bijvoorbeeld de daarop opgeslagen data te bekijken. Dat overheden dit soort capaciteit nodig hebben voor bijvoorbeeld terrorisme- en misdaadbestrijding is logisch. Echter blijkt dat een aantal overheden weinig scrupules heeft als het gaat om het inzetten van deze software. Kritische journalisten en burgers werden ook bespioneerd.
Herzien van spionagesoftware
Afgelopen maandag heeft het Europees Parlement het rapport en de daarin opgenomen aanbevelingen aangenomen. Deze gaan nu naar de Europese Commissie die de aanbevelingen om moet zetten in beleid.
Ten eerste moeten de licenties van spionagesoftware herzien worden. Licenties die niet voldoen zullen worden ingetrokken. Het gaat hier expliciet om het gegeven dat spionage software moet voldoen aan de ‘Dual-Use’ regulatie. Overheden moeten kunnen aantonen dat, zelfs in het geval van de nationale veiligheid, het gebruik van deze software niet de mensenrechten en wetten die in de EU gelden schaadt. Ten tweede moeten de bestaande wetten herzien worden. Spionagesoftware is nou eenmaal nieuwe technologie, en de mogelijkheid bestaat dat huidige wetgeving onvoldoende dekking biedt.
Vinger vooral naar Polen en Hongarije gewezen
Polen en Hongarije liggen recentelijk meer in de clinch met de Europese overheden. In Polen tart de regering de verhoudingen met Europa door in 2021 de Poolse wet boven de Europese wetgeving te zetten. De conservatieve PiS regering maakt het LGBTQ+ mensen graag moeilijk en meent dus dat ze bij het schenden van mensenrechten geen acht hoeft te geven aan Europese wetten.
Hongarije kan volgens verscheidene leden van het Europees Parlement geen volwaardige democratie meer worden genoemd. Het beeld lijkt op dat van Polen: mensen buiten de traditionele, katholieke, stand van zaken wordt het leven moeilijk gemaakt. En zo is nu duidelijk, worden critici dus bespioneerd. Maar het probleem beperkt zich dus niet tot die twee opstandige landen. Openbaringen rond het gebruik van spionagesoftware door de Griekse overheid zorgden aldaar voor veel ophef.
Ook de Nederlandse overheid spioneert
Hoewel over de schutting kijken en hoofdschuddend roddelen over de buren erg leuk is, zijn er ook zorgen over de stand van zaken in Nederland. Zo is bekend dat tussen 2014 en 2016 twee Nederlandse bedrijven banden hadden met de Israëlische maken van Pegasus. Ook de AIVD zou gebruik hebben gemaakt van de spyware. Dit zou plaats hebben gevonden in connectie met ondersteuning die werd verleend aan de politie bij het opsporen van een verdachte. Het bijbehorende rapport staat echter niet of dat ook daadwerkelijk zo is. Bij defensie werd er gesproken over de aanschaf van spionagesoftware, wederom is onduidelijk of er ook daadwerkelijk een contract is getekend.
Of er daadwerkelijk strafbare feiten zijn gepleegd door overheden of bedrijven in Nederland in verband met het gebruik van spyware, is nog niet duidelijk. Volgens D66-Europarlementariër Sophie in ’t Veld is juist die onduidelijkheid reden tot zorg. Overheden en autoriteiten werken volgens haar nauwelijks mee aan het onderzoek van de commissie.
Bal ligt nu bij de Europese Commissie
Als het aan het Parlement ligt gaat de Commissie met het rapport en de aanbevelingen aan het werk. Er moet dan tegen 30 november een nieuw rapport liggen waarin staat of de verschillende EU-lidstaten zich voldoende aan de regels houden. Deze bevindingen moeten vervolgens ook aan het publiek geopenbaard worden. Het klinkt wellicht een beetje dubbel, maar het rapport van het Parlement is niet bindend. Het is aan de Commissie om daadwerkelijk met maatregelen te komen, mocht het ook van mening zijn dat landen als Polen en Hongarije over de schreef zijn gegaan.
Wel is het rapport dat nu is aangenomen door het Parlement een belangrijke stap. De ernst van het probleem wordt nu erkend. Dat ongelimiteerd gebruik van spionagesoftware een gevaar is voor de rechtsorde mag duidelijk zijn. Daarnaast moeten volgens In ‘t Veld de slachtoffers van misbruik van spyware recht gedaan worden. Hopelijk is de Commissie het daarmee eens.
Er wordt in Europa momenteel flink aan de weg getimmerd.
